Er wordt veel geschreven over de digitale geletterdheid van leerlingen en leraren. Voor leerlingen en leraren in het PO en VO zijn mooie plannen geschreven om ze verder te helpen met het klikken op de juiste knoppen. Elke keer vraag ik mij af of het bijhouden van die vaardigheden, bijvoorbeeld door korte trainingen, wel haalbaar is en effect heeft. Het lijkt mij verstandiger om hen digitaal intelligent te maken. In dit blog leg ik uit hoe.
Digitale Geletterdheid is volgens het gelijknamige boekje alles wat je moet weten, leren en doen in een digitaal verbonden samenleving. Volgens mij is dit een juiste gedachte omdat je leerlingen en leraren zo helpt om zelfvertrouwen te krijgen over zijn of haar digitale vaardigheden. De digitale transitie trein dendert voort en het is verstandig leerlingen en leraren zo te begeleiden dat ze vaardig worden in plaats van alleen maar een korte knoppen training te geven.
Leraar heeft een voorbeeldfunctie
Vaardig worden in handelingen kan alleen maar door het ook echt te doen! Leraren moeten in mijn ogen het voorbeeld geven hoe je digitaal vaardig kunt zijn. Volgens NRO (2018) is het aanbieden van een door de docent gestructureerde online leeromgeving waar de leerling autonomie ervaart essentieel. Is er géén structuur dan raakt de autonomie in conflict met de competenties van de leerling en wordt het beeld van wat de leerling kan vertroebeld. De school (bestuur en schoolleiding) faciliteert de vormgeving van het vaardig maken van een leraar. In mijn whitepaper ‘Strategisch en onderwijskundig leiderschap. De katalysator van onderwijsverbeteringen’ ben ik hier uitvoerig op ingegaan.
Als leraar kan je een begin maken met jezelf vaardig maken door de Microsoft docentomgeving uitvoerig te bekijken. Hier zijn veel gratis cursussen die je kan volgen. Het toepassen van deze korte cursussen kan je het beste doen door in je lessen formatief te handelen met de tools binnen Microsoft Teams. Het inzetten van tools betekent niet dat je automatisch formatief handelt. Ik denk dat formatief handelen de juiste manier is om de omgeving binnen Teams goed te leren kennen, omdat je allerlei tools moet inzetten die het leerproces van leerlingen ondersteunen. Je leert dan dus echt door te doen. Daardoor krijg je meer zelfvertrouwen in het inzetten van de tooling binnen Teams. De docent heeft op die manier bijvoorbeeld tijdens de les direct zicht op de voortgang van individuele leerlingen en de gehele groep (Faber & Visscher, 2016; Molenaar, Van Campen, & van Gorp, 2016).
Formatief evalueren
De docent expliciteert zijn verwachtingen met leerlingen en deelt ze. Verwachtingen zorgen niet alleen voor meer bewustwording, maar zorgen ook voor meer zelfregulatie bij leerlingen. Je leest meer over in mijn vorige blog over motivatie en zelfregulatie van leerlingen. Het geeft de docent houvast om effectieve feedback te geven, gericht te differentiëren en leerlingen meer verantwoordelijk te maken voor zijn eigen leerproces. Volgens Sadler (1989) is het van belang dat bij het proces waarin zowel docent als leerling aan het stuur staan van belang is dat leerlingen zicht hebben op het eigen leerproces en dat leerproces zelf monitoren. Hierbij is het van belang dat de docent (ondersteunend door zijn/haar ICT-omgeving) feedback geeft op het leerproces van leerlingen. Deze informatie kan worden gebruikt als feedback om het leerproces waar nodig bij te sturen (Bennett, 2011; Black & Wiliam, 2009). Formatief evalueren heeft steeds meer belangstelling, omdat uit onderzoek blijkt dat dit kan leiden tot meer betrokkenheid, motivatie om te leren, zelfregulatie en tot betere leerresultaten (Bennett, 2011; Black & Wiliam, 2009; Evertse 2014, Gikandi, Morrow, & Davis, 2011; Nicol, 2009; Nicol & Macfarlane‐Dick, 2006).
Rol docenten & fases
Het formatief proces gaat vooral om wat er gedaan wordt met informatie die met verschillende instrumenten verzameld wordt (Wiliam & Leahy, 2015). De betrokkenheid van leerlingen en de voortdurende toetsing van effectiviteit van strategieën gedurende het proces zijn hierbij zeer belangrijk (William, 2007). Echter om de leerlingen daarin te trainen, is de rol van docenten belangrijk. Gulikers & Baartman (2017) hebben die rol van de docent uitgewerkt in hun formatieve evaluatiecyclus. In deze cyclus is de docent bezig met de volgende vijf fasen: (1) verwachtingen verhelderen, (2) leerlingreactie(s) ontlokken, (3) leerlingreactie(s) analyseren en interpreteren, (4) communiceren over resultaten met leerlingen en (5) vervolgacties ondernemen voor onderwijs en leren.
Rol docent in ontwikkeling leerling
Dit vraagt van docenten dat ze over vaardigheden beschikken om leerlingen op een gedegen manier van feedback te voorzien en van leerlingen dat zij vaardigheden voor zelfregulerend leren hebben om gebruik te maken van deze feedback. Of leerlingen hiertoe in staat zijn, hangt onder meer af van kennis en ervaring. Voor veel tieners is volledig zelfstandig leergedrag echter (nog) niet waar te maken. De hersenfuncties die voor dit leergedrag nodig zijn, zijn meestal pas na het twintigste jaar volledig ontwikkeld. Tot die tijd is het tienerbrein nog volop in ontwikkeling. Bij deze ontwikkeling spelen leraren (en anderen) een zéér belangrijke rol: zij zijn essentieel in het actief stimuleren, inspireren en faciliteren van de tieners. In het volgende blog wil ik meer over deze executieve en cognitieve functies schrijven. De opbouw van deze functies binnen een portfolio is een voorbeeld hoe deze functies vorm kunnen krijgen zodat de leerling zicht heeft op zijn of haar metacognitie.
Andere denkwijze
Kortom, docenten moeten een gestructureerde omgeving bieden waar de competenties van de leerling tot zijn recht komen. Ook is het van belang verstandig feedback te geven en echt in contact te komen met leerlingen. Dit is een tijdsinvestering voor docenten en leerlingen. Het is belangrijk dat de schoolleiding hier niet te snel in wilt gaan. Formatief handelen vraagt om een andere denkwijze. Verdiep je in de materie en ga in kleine stappen beginnen.
ICT als middel inzetten bij de aanpak van thema’s
ICT is een waardevol middel binnen het thema gepersonaliseerd leren en formatief handelen. Het ondersteunt scholen in het realiseren van doelen en het nastreven van hun visie. Onze manier van werken in het onderwijsveld bewijst dat besturen en scholen gaan groeien en innoveren met ICT, stap voor stap en met oog voor de mensen. En dat binnen verschillende invalshoeken: Cloud, beleid, strategie, vaardigheden, adoptie, training, veiligheid en beheer.
Met aandacht voor de mensen die het moeten doen, de onderwijsbehoeften van de leerlingen en de leer- en werkprocessen binnen de schoolorganisatie, laat ik zien dat je met de juiste inzet van digitale middelen de kwaliteit van het onderwijs sterk kunt verbeteren én het onderwijs leuker kunt maken voor iedereen op school.
Vanuit mijn jarenlange onderwijservaring zet ik mij hier dagelijks vol voor in met mijn collega’s van SPEYK. Zullen we kennis maken? Dan help ik je bij de digitale transitie binnen jullie bestuur of school. Alle leerlingen en docenten gemotiveerd op het gebied van afstandsonderwijs is mijn missie.
