Goed kunnen lezen is een voorwaarde om mee te kunnen doen op school en in de samenleving. Helaas gaat het niet goed met het leesniveau in Nederland, de leesvaardigheid daalt zelfs gestaag. Leerlingen hebben vooral moeite met het begrijpen en evalueren van teksten. Ook de leesmotivatie en het plezier in lezen is gedaald. Nederlandse tieners zijn, in vergelijking met alle tieners in de westerse wereld, het minst gemotiveerd om boeken te lezen. Minister Wiersma stelt 108 miljoen euro extra per jaar beschikbaar om te investeren in lees-, schrijf en rekenles op 30 procent van de zwakste scholen. Maar geld alleen is niet de oplossing. Wat dan wel? En kan technologie bijdragen aan het verbeteren van de leesmotivatie en leesvaardigheid?
LEESBEVORDERING
Gemiddeld besteden basisschoolleerkrachten zo’n 8 uur per week aan taalonderwijs, waarvan een kleine 2 uur aan begrijpend lezen. Stillezen in de klas, leerlingen zelf boeken uit laten kiezen, hardop (laten) voorlezen tijdens de begrijpend leeslessen zijn voorbeelden van klassikale activiteiten die (bijna) dagelijks worden gedaan in het gemiddelde klaslokaal. Veel basis- en voortgezet onderwijs scholen nemen deel aan speciale programma’s zoals de Bibliotheek op school, die bewezen effectief zijn (Guthrie et al., 2007; McBreen &Savage, 2020; Unrau et al., 2018, Van Der Sande et al., 2023) om de leesmotivatie en leesvaardigheid te stimuleren. Verder blijkt uit onderzoek (Guthrie, McRae & Klauda, 2007) dat wanneer het lezen in het zaakvakonderwijs geïntegreerd wordt, het niet alleen een positief effect op de leesmotivatie heeft, maar ook op het begrijpend lezen en de ontwikkeling van kennis stimuleert.
Veel minder tijd is er voor het geven van individuele feedback aan elke leerling. Doorgaans krijgen alleen de zwakke en sterke lezers remedial teaching/extra begeleiding van de leraar of specifieke leermaterialen en maken daardoor meer kans op individuele feedback. En dat terwijl effectieve feedback het leren en de leerresultaten van de leerling kan verbeteren. Positieve feedback, gericht op het werk en/of de leerstrategie, bevordert de (intrinsieke) motivatie en het leren (Brookhart, 2008).
Door feedback te geven krijgt de leerling informatie over waar hij/zij zich bevindt in het leerproces en in hoeverre het leerdoel is bereikt. Feedback kan een gevoel van controle over het leren ontwikkelen en ervoor zorgen dat de leerling zich verantwoordelijk gaat voelen voor zijn/haar leren (Deci et al., 2001). Het gevoel van controle is vergelijkbaar met het gevoel van competentie dat bijdraagt aan intrinsieke motivatie (Dweck, 2011).
LEZEN VAN EEN BEELDSCHERM
Lezen van een scherm kan prima wanneer je een tekst oppervlakkig of oriënterend wilt lezen of iets leest voor je plezier. Maar als je iets moet leren, is het beter om van papier te lezen dan van een scherm (Kirschner & Neelen, 2017). Steeds meer lesmateriaal, maar ook bijvoorbeeld een bijsluiter of een handleiding wordt digitaal verstrekt en lezen we dus (nog) vaker van een scherm. Deze blog is geen pleidooi voor meer schermtijd of om antwoord te geven op wat nou beter is: papier of digitaal. Wel om je handvatten te geven over hoe je technologie zou kunnen inzetten om de leesvaardigheid van je leerlingen te verbeteren en hoe het mogelijk kan bijdragen aan de leesmotivatie en het leesbegrip. Je zou toch eigenlijk iedere leerling individueel willen begeleiden en feedback geven op hun leesvoortgang? Technologie kan hierin ondersteunen en faciliteren.
EEN LEESCOACH VOOR IEDERE LEERLING
Binnen Microsoft 365 vind je Leesvoortgang (Reading Progress), een tool die is ontworpen om leerlingen te ondersteunen bij het vloeiend (technisch) leren lezen. De leerling kan zelfstandig (hardop lezend) oefenen, krijgt gepersonaliseerde feedback na afloop en daardoor inzicht in zijn/haar voortgang (tijd, nauwkeurigheid en correcte woorden[1]). Ook de leraar krijgt inzicht in de resultaten van de betreffende leerling en kan nog een stukje verder uitzoomen op groepsniveau of schoolniveau. Met de komst van Reading Coach wordt dit uitgebreid met 5 woorden waarmee de leerling de meeste moeite had als extra oefening te geven na het inleveren van de opname om te werken aan het leesbegrip. De leraar kan zelf ook een extra oefening (uitdaging) maken op basis van de (moeilijke) woorden uit Leesvoortgang en woorden in een bepaalde spellingscategorie. Er wordt gewerkt aan de mogelijkheid om vragen over de tekst vooraf of achteraf te genereren.
In het basisonderwijs kan het een mooie aanvulling zijn op de al bestaande ondersteuning die geboden wordt om de leesvaardigheid te ontwikkelen, maar dan beschikbaar gemaakt voor alle leerlingen. In het voortgezet onderwijs kan het ook worden ingezet bij taalvakken, want Leesvoortgang en Leescoach zijn beschikbaar in maar liefst 67 talen!
Zien hoe het werkt? Bekijk onderstaand filmpje!
LEZEN OMDAT HET MOET?
Volgens stichting lezen vindt 44% van de jongeren (12-20 jaar) lezen niet leuk, maar (90%) ziet het belang er wel van in. Uit onderzoek van Van Der Sande et al (2023) blijkt dat de leesmotivatie en de leesvaardigheid het sterkst vooruitgaan als programma’s de leesinteresse van leerlingen prikkelen. Veel jongeren besteden een groot deel van hun vrije tijd achter een (beeld)scherm en lezen daar gericht informatie die zij interessant vinden. Hoe mooi is het wanneer ze dan de Leescoach aan kunnen zetten en tegelijkertijd aan hun leesvaardigheid werken? Leescoach zal in de nabije toekomst beschikbaar worden in de ‘insluitende lezer’ in verschillende MS-365 apps waardoor leerlingen zelf een tekst kunnen kiezen die ze interessant vinden en de Leescoach aanzetten. Ze hebben de keuze om het voortgangsrapport voor zichzelf te houden of te delen met hun leraar.
Momenteel zijn deze tools alleen beschikbaar binnen de opdrachtenfunctie van MS Teams. De leraar voegt dan een tekst toe aan de opdracht in MS Teams en op die manier inzicht krijgt in de leesvoortgang via ’Insights’, een overzichtelijk dashboard van alle activiteiten binnen MS Teams van je klas, waarover meer in de volgende blog.
[1] Er komt een ‘Expressie-update’ in Leesvoortgang waarbij aspecten van prosodie, waaronder monotoon lezen, lange pauzes, niet pauzeren voor een punt of komma, stembuiging voor vraagtekens of uitroeptekens, en zelfs de klemtoon van meerlettergrepige woorden automatisch kunnen worden gedetecteerd.
Wil je niets missen? Volg ons dan op LinkedIn en meld je aan voor onze nieuwsbrief. Zo blijf jij op de hoogte van het laatste nieuws en trends in onze branche.
Katja van Well
Strategisch Onderwijs Consultant
